04.08.2023. » 10:43

---

OP - ED Të Drejtat Gjuhësore: Përdorimi Zyrtar i Gjuhës Turke në Kosovë

---

---

İbrahim Ömer, i diplomuar në drejtësi dhe anëtar i Këshillit Konsultativ për Komunitete, shkroi tekstin duke theksuar sfidat me të cilat përballet gjuha turke në Kosovë dhe rëndësinë e të drejtave gjuhësore për komunitetin turqishtfolës. Për më tepër, ai argumenton se përderisa ka pasur përparime në disa fusha të të drejtave të njeriut, mungesa e progresit në lidhje me përdorimin zyrtar dhe njohjen e gjuhës turke në Kosovë paraqet një kthim prapa në realizimin e të drejtave gjuhësore.

Gjuha turke në Kosovë u njoh në nivel kushtetues me Ligjin Kushtetues në vitin 1969. E njëjta rregull u përsërit edhe me Kushtetutën e vitit 1974. Me këto kushtetuta, shqipja, serbishtja dhe turqishtja duke përfshirë edhe gjuhët e shkruara, janë pranuar si gjuhë zyrtare në nivel të Kosovës. Administrata e UNMIK-ut, e cila shërbeu pas luftës, e injoroi gjuhën turke. Korniza Kushtetuese e vitit 2001 nuk vendosi një rregull për gjuhët zyrtare, por shqipja, serbishtja dhe anglishtja filluan të përdoren në praktikë. Ky qëndrim i Administratës së UNMIK-ut në fakt është në kundërshtim me vetveten. Administrata e UNMIK-ut, e cila i është referuar të drejtave të njeriut në çdo rast, ka mbetur pasive kur është fjala për përdorimin zyrtar të gjuhës turke.

Ligji për përdorimin e gjuhëve, me numër 02/L-37, i cili është miratuar në vitin 2006, është më joadekuat për statusin zyrtar të gjuhës turke se më parë dhe duhet bërë përpjekje për ndryshimin e tij. Me ligj, vetëm shqipja dhe serbishtja pranoheshin si gjuhë zyrtare në nivel të Kosovës. Gjuhët e shkruara të këtyre gjuhëve janë gjithashtu të siguruara. Gjuhët e tjera do të kenë përdorim zyrtar në nivel lokal vetëm nëse plotësohen kushtet.

Në vitin që u miratua ligji, regjistrimi i ri nuk ishtë bërë ende. Pavarësisht kësaj, ligji vendosi një kriter për përdorimin e gjuhës zyrtare në nivel lokal, siç është përdorimi i gjuhës së komunitetit nga 5% e popullsisë së atij rajoni. Kjo kërkesë i vështirëson shumë të drejtat gjuhësore, pasi që komunitetet joshumicë në Kosovë jetojnë në komuna të shpërndara dhe shpesh janë nën këtë përqindje. Nëse ligji ka një aspekt pozitiv, është rregullorja që nuk do të kërkohet kriter përqindjeje për turqishten sa i përket Komunës së Prizrenit. Kjo mund të konsiderohet si pozitive në një moment, por është e qartë se ka një mangësi të tillë për komunat e tjera. Përsëri, nuk ka asnjë shprehje të gjuhës së shkruar të specifikuar në kushtetutat e mëparshme. Me fjalë të tjera, gjuha e shkruar e turqishtes nuk është aq e sigurt sa ka qenë. Kjo tregon se shkronjat turke mund të ruhen vetëm sa më shumë.

Dy kategoritë e tjera të futura me ligj janë gjuha në përdorim zyrtar dhe gjuha tradicionale. Në përmbledhje, thuhet se nëse ekziston një komunitet gjuhësor prej 3% që nuk përbën shumicën që jeton në një komunë, gjuha përkatëse do të jetë gjuha në përdorim zyrtar në atë komunë. Gjithashtu, nëse në atë zonë flitet tradicionalisht, gjuha tradicionale mund të konsiderohet gjuha në përdorim zyrtar me vendim të kuvendit të komunës. Ekziston një ndryshim midis gjuhës zyrtare dhe gjuhës në përdorim zyrtar. Të gjitha transaksionet komunale bëhen automatikisht në atë gjuhë me gjuhën zyrtare, ndërsa për gjuhën në përdorim zyrtar disa dokumente dhe shërbime mund të ofrohen në atë gjuhë me kërkesë të qytetarëve. Zbatimi i këtij ligji është pranimi i gjuhës turke si gjuhë zyrtare në komunën e Prizrenit dhe të Mamushës. Gjithashtu, në komunat e Prishtinës, Gjilanit, Mitrovicës dhe Vushtrrisë, turqishtja është pranuar si gjuhë në përdorim zyrtar, si gjuhë tradicionale. Kur mendojmë se kjo praktikë e pranuar me vendim të kuvendit komunal, mund të shfuqizohet me vendim të komunës, vërehet se gjuha turke nuk është në një status të sigurt. Për shembull; Komuna e Gilanit dhe e Mitrovicës kanë shtuar tabelat turke përveç asaj shqipe dhe serbe, por e njëjta gjë nuk ka ndodhur në komunën e Prishtinës dhe të Vushtrrisë. Kjo është një praktikë më e prapambetur se më parë.

Rregulli i sjellë nga ky ligj u pranua edhe në Kushtetutën e vitit 2008. Prandaj, sot është dispozitë kushtetuese që shqipja dhe serbishtja janë gjuhë zyrtare në nivel vendi, kurse turqishtja, boshnjakja dhe romake do të jenë zyrtare në nivel lokal. Nuk mjafton më ndryshimi i ligjit për të ndryshuar këtë situatë. Kërkohet amendament kushtetues. Kjo është gjithashtu mjaft e vështirë.

Ligji ndikon negativisht edhe në pjesëmarrjen e komunitetit turk në mekanizmat vendimmarrës. Pjesëmarrja në mekanizmat vendimmarrës nuk duhet kuptuar vetëm si përfaqësim në parlament dhe qeveri. Për shembull, provimi i jurisprudencës i cili duhet të ipet për të shërbyer në gjyqësor, mbahet në gjuhën shqipe dhe serbe, të cilat janë gjuhë zyrtare në nivelin qendror. Si rezultat, kjo praktikë e ndërlikon ndjeshëm përfaqësimin e komunitetit turk në gjyqësor. E njëjta gjë vlenë edhe për provimet e mbajtura gjatë procesit të pranimit në shërbimin civil dhe për provimet e rekrutimit në polici e ushtarak.

Ligji për përdorimin e gjuhëve është një nga ligjet me interes jetik. Zëvendësimi i tij kërkon një shumicë parlamentare dhe një shumicë të votave të përfaqësuesve të komunitetit. Por nëse ka konsensus, nuk është e pamundur të bëhen ndryshime pozitive. Amendamentet pozitive të ligjit sigurisht që duhet të mbulojnë edhe kërkesat e komuniteteve tjera joshumicë. Së fundi, duhet të ndërmerren hapa për të bërë provime të nivelit qendror si provimet e shërbimit civil dhe profesioneve juridike në gjuhët e komunitetit për një pjesëmarrje më efektive në mekanizmat vendimmarrës.

Rrjedhimisht, mund të themi se Kushtetuta aktuale e Kosovës sjell rregullime të favorshme sa i përket të drejtave të komuniteteve. Megjithatë, kur bëhet fjalë për të drejtën gjuhësore, Kushtetuta aktuale ka mbetur prapa rregullimeve kushtetuese në të kaluarën e afërt. Me fjalë të tjera, përderisa të drejtat e njeriut po zhvillohen vazhdimisht, ka një lëvizje prapa në lidhje me përdorimin zyrtar të gjuhës turke në Kosovë.

---

İbrahim Ömer ka lindur në Prishtinë. Ai u diplomua në Fakultetin Juridik në Universitetin e Ankarasë. Është ende duke vazhduar studimet e doktoraturës në Universitetin Uludag, Departamenti i së Drejtës Publike. Ai u zgjodh anëtar i Këshillit Konsultativ për Komunitete në vitin 2022. Fushat kryesore të interesit të tij janë e drejta kushtetuese, të drejtat e njeriut dhe të drejtat e komuniteteve.

 

---

Ky publikim është realizuar në kuadër të projektit “Përmirësimi i kapaciteteve të Agjencisë për Ndihmë Juridike Falas në veri të Kosovës”, i cili zbatohet nga OJQ ACDC. Projekti është pjesë e programit JUST REACT, i zbatuar nga Fondi për Zhvillimin e Komunitetit (CDF) dhe Grupi për Studime Ligjore dhe Politike (GLPS), me mbështetje financiare nga Komisioni Evropian.

Ky publikim është realizuar me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian. Përmbajtja e tij është përgjegjësi e vetme dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Bashkimit Evropian.

Lajmet e fundit