08.04.2024. » 10:23

OP - ED Gjuha, kultura dhe identiteti në Kosovë

Gjuha është forma kryesore e komunikimit ndërmjet njerëzve, diçka unike për njerëzimin. Nëpërmjet gjuhës, ne shprehim mendimet dhe ndjenjat. Gjuha është një element kyç i identitetit dhe, si e tillë, duhet të ruhet dhe zhvillohet. Nëpërmjet gjuhës, ne identifikojmë dhe lidhemi me një grup për sa i përket përkatësisë ose ndryshimit.

op-ed-gjuha-kultura-dhe-identiteti-ne-kosove

Bullgarishtja dha një shembull se si identifikohet përmes gjuhës: "Secili prej nesh mund të thotë si vijon: fakti që unë përdor një nga gjuhët ekzistuese natyrore dëshmon se jam pjesëtar i racës njerëzore; fakti që kjo gjuhë është, në rastin tim, kroatishtja (ose ndonjë tjetër) më bënë anëtar të një sërë grupesh shoqërore; dhe specifikat e përdorimit tim personal të asaj gjuhe tregojnë diçka për veçantinë time, si një person me emër dhe mbiemër."

Megjithatë, pak mendojnë se çfarë është në të vërtetë gjuha. Ne e përdorim atë çdo ditë dhe, praktikisht, në të gjitha situatat. Por çfarë do të bënit nëse nuk do të kishte gjuhë?

Kur përmendim komunikimin, duhet të kemi parasysh se suksesi varet nga aftësia e folësit për t'i përcjellë një mesazh një personi tjetër. Në këtë kuptim, shpesh lindin keqkuptime nëse folësit nuk ndajnë të njëjtën kulturë, njohuri për botën, fenë, artin, ligjet, zakonet dhe moralin.

Duke e adaptuar gjuhën e komunitetit të tyre, individët përvetësojnë së bashku me të edhe kulturën, duke përfshirë historinë, zakonet dhe ligjet e saj. Të mësosh ose të përvetësosh gjuhën e një komuniteti tjetër nuk është aspak një detyrë e lehtë, sepse përveç zotërimit të gjuhës, kërkon të kuptuarit e specifikave kulturore të komunitetit. Nga kjo vijmë në përfundimin e thjeshtë se gjuha dhe kultura janë të lidhura ngushtë sepse shprehja e mendimeve dhe ndjenjave kushtëzohet nga format simbolike të mësuara gjatë edukimit, që do të thotë më tej se kultura e komunitetit formëson pikëpamjen e njeriut për botën. Nuk mund të ketë kulturë pa shprehje gjuhësore, as gjuhë pa përmbajtje kulturore; këto janë dy sisteme që janë tërësisht të varura nga njëra-tjetra dhe plotësojnë njëra-tjetrën. Nëse dikush dëshiron të studiojë kulturën e një shoqërie, duhet të njohë dhe studiojë gjuhën e saj, sepse kultura pasqyrohet në gjuhë dhe shprehet përmes saj.

Në përgjithësi, Ballkani është një zonë gjeografikisht e vogël ku ndodhen tre besime fetare dhe një mori gjuhësh. Meqenëse, njerëzit janë qenie shoqërore, ata jetojnë në bashkësi dhe kanë nevojë për komunikim dhe shprehje. Në një zonë kaq të vogël gjeografike, gjuhët dhe popujt janë në ndërveprim të vazhdueshëm me njëra-tjetrën. Në këtë mënyrë gjuhët janë përzier, janë zhvilluar historikisht dhe kanë ndikuar njëra-tjetrën, duke u bërë më të pasura dhe më të zhvilluara.

Bashkëjetesa e shumë gjuhëve në një komunitet hap më shumë mundësi për të kuptuar vlerat mbi të cilat ne përpiqemi të ndërtojmë në shoqërinë tonë. Gjuhët mund të jenë pak a shumë të barabarta dhe në këtë aspekt, ato mund të jenë një mjet i dobishëm, por edhe një armë.

Siç e kam përmendur tashmë, funksioni kryesor i gjuhës është komunikimi. Sa më shumë gjuhë të ngjashme, aq më i lehtë është komunikimi. Në serbisht dhe shqip, në fakt ekziston një fond i pasur fjalësh që nuk kërkojnë përkthim. Ne kemi trashëguar një fond të pasur të përbashkët nga turqishtja në fushën e arteve të kuzhinës, ndërsa pjesa më e madhe e fjalorit shkencor, administrativ dhe juridik është trashëguar nga latinishtja, frëngjishtja, anglishtja dhe përgjithësisht gjuhët evropiane. Në projektin e OJQ CASA, në të cilin unë vetë mora pjesë, i quajtur "Fjalori i fjalëve që nuk kërkojnë përkthim", gjetëm shumë fjalë me origjinë sllave dhe ilire që gjetën rrugën e tyre në përdorimin e të dyja gjuhëve. Për shembull, kemi fjalë si "anteri/anterija", "gunë/gunj", "vatër/vatra", "magar/magarac".

Thelbi i këtij projekti ishte jo vetëm gjetja e këtyre fjalëve por edhe lidhja e të rinjve shqiptarë me serbët. Duke qenë se popujt tanë kanë jetuar me shekuj në zonat fqinje, për fat të keq, vetëizolimi i të dy komuniteteve ka bërë që ne të mos kemi arritur të njohim fare kulturat, traditat dhe rrjedhimisht gjuhët e njëri-tjetrit. Dëshmia e të bërit jetën paralele janë edhe brezat e rinj të sotëm në Kosovë, të cilët fatkeqësisht nuk kanë asnjë gjuhë të përbashkët dhe nëse ndodh ndonjë kontakt, më së shumti ndodh në anglisht, që kulturalisht është shumë më e largët dhe e huaj për ne.

Studentët e Ballkanistikës në Prishtinë dhe Albanologjisë në Beograd përfaqësojnë vërtet një urë lidhëse mes dy popujve që kanë rrënjosur thellë paragjykimet për shekuj. Ata janë një brez i ri që përmes njohjes me palën e kundërt, traditat dhe kulturën e saj do të kuptojnë se sa të afërt dhe të ngjashëm jemi dhe me angazhimin e tyre do t'i thyejnë ato paragjykime.

Duke njohur tjetrin, ne nuk do t'i pakësojmë apo mos respektojmë vlerat tona në asnjë mënyrë. Përkundrazi, ne do të pasurojmë shpirtin dhe mendjen tonë dhe do të zgjerojmë pikëpamjet tona për botën dhe jetën. Sepse vetëm duke jetuar së bashku në paqe mund të përparojmë si individë, si grupe dhe si një komunitet shumëgjuhësh dhe shumëkombësh.

Një qëllim tjetër i projektit ishte të evidentonte ngjashmëritë ndërmjet dy popujve tanë dhe, deri diku, të lehtësonte komunikimin në dy gjuhë që u përkasin dy familjeve të ndryshme gjuhësore brenda gjuhëve indoevropiane: serbishtja i përket familjes së gjuhëve sllave të jugut, ndërsa shqipja është një degë më vete e gjuhës indo-evropiane, krahas greqishtes dhe armenishtes. Edhe pse pjesa më e madhe e fjalorit është trashëguar nga gjuhë të tjera, e përbashkëta e tyre është se këto fjalë kanë mbijetuar në përdorimin e të dyja gjuhëve deri më sot dhe kanë ruajtur një formë të ngjashme fonetike dhe grafike.

Në fund do të doja të theksoja disa citime.

Në librin e tij "Vdekja e gjuhës", David Crystal rendit argumente që flasin se pse diversiteti gjuhësor është i rëndësishëm, ose pse ne duhet të kujdesemi për të. Me pak fjalë, diversiteti është i nevojshëm, ashtu si diversiteti biologjik. Gjuha është një arkiv historik në të cilin ruhen të gjitha ngjarjet, të gjitha kontaktet me popujt dhe gjuhët e tjera. Gjuha është një mënyrë për të shprehur identitetin. Gjuhët kontribuojnë në tërësinë e njohurive njerëzore. Dhe Crystal përfundon, të gjitha gjuhët janë po aq të vlefshme dhe interesante në vetvete.

Dhe siç tha një herë Nelson Mandela: "Nëse flisni me një burrë në një gjuhë që ai kupton, kjo do t'i shkojë në kokë. Nëse i flisni në gjuhën e tij amtare, kjo do t'i prekë zemrën."

Kjo është ajo që duhet ta kemi parasysh në Kosovë. Ky është mesazhi për brezat e ardhshëm.

Nora Bezera, gjuhëtare.

Lajmet e fundit