04.08.2023. » 10:43

---

OP - ED Jezička prava: Zvanična upotreba turskog jezika na Kosovu

---

---

İbrahim Ömer, diplomirani pravnik i član Savetodavnog veća za zajednice, napisao je tekst koji ističe izazove sa kojima se suočava turski jezik na Kosovu i važnost jezičkih prava za tursku govornu zajednicu. Osim toga, on tvrdi da iako je došlo do napretka u nekim oblastima ljudskih prava, nedostatak napretka u vezi zvanične upotrebe i priznavanja turskog jezika na Kosovu predstavlja nazadovanje u ostvarivanju jezičkih prava.

Turski jezik na Kosovu je priznat na ustavnom nivou Ustavom iz 1969. godine. Isto pravilo je ponovljeno Ustavom iz 1974. godine. Ovim ustavima, albanski, srpski i turski jezik, uključujući pisane jezike, su prihvaćeni kao zvanični jezik na nivou Kosova. UNMIK administracija, koja je delovala posle rata, zanemarila je turski jezik. Ustavni okvir iz 2001. godine nije nametnuo pravilo o zvaničnim jezicima, ali se albanski, srpski i engleski počeli koristiti u praksi. Ova stav UNMIK administracije zapravo je u protivrečnosti sa samom sobom. UNMIK administracija, koja se stalno pozivala na ljudska prava, ostala je pasivna kada je u pitanju zvanična upotreba turskog jezika.

Zakon o Upotrebi Jezika, br. 02/L-37, koji je usvojen 2006. godine, manje je adekvatan u smislu zvaničnog statusa turskog jezika nego pre, i trebalo bi uložiti napore da se promeni. Zakonom su samo albanski i srpski jezik prihvaćeni kao zvanični jezici na nivou Kosova. Pisani jezici ovih jezika su takođe zaštićeni. Ostali jezici će imati zvaničnu upotrebu samo na lokalnom nivou ako se ispune određeni uslovi.

U godini kada je zakon usvojen, novi popis stanovništva još uvek nije napravljen. Uprkos tome, zakon je uveo kriterijum za upotrebu zvaničnog jezika na lokalnom nivou, kao što je upotreba jezika zajednice od strane 5% stanovništva te regije. Ovaj zahtev čini ostvarivanje jezičkih prava vrlo teškim, budući da manjinske zajednice na Kosovu žive u različitim opštinama i često su ispod ovog procenta. Ako zakon ima pozitivan aspekt, to je regulacija da se za turski jezik u opštini Prizren neće tražiti procentualni kriterijum. To se može smatrati pozitivnim u određenoj meri, ali je očigledno da postoji nedostatak u vezi sa drugim opštinama. Ponovo, u prethodnim ustavima nije bilo naznačeno pisano jezičko izražavanje. Drugim rečima, pisani jezik turskog jezika nije toliko zaštićen kao ranije. To pokazuje da se turska pisma mogu sačuvati samo koliko je to moguće.

Druge dve kategorije koje je zakon uveo su jezik u zvaničnoj upotrebi i tradicionalni jezik. Ukratko, navedeno je da će, ako postoji jezička zajednica od 3% koja ne čini većinu stanovništva u opštini, odgovarajući jezik biti jezik u zvaničnoj upotrebi u toj opštini. Takođe, ako postoji jezik koji se tradicionalno govori u tom području, tradicionalni jezik može biti smatran jezikom u zvaničnoj upotrebi odlukom gradskog veća. Postoji razlika između zvaničnog jezika i jezika u zvaničnoj upotrebi. Sve opštinske transakcije automatski se obavljaju na tom jeziku uz zvanični jezik, dok se u vezi sa jezikom u zvaničnoj upotrebi neki dokumenti i usluge mogu pružiti na tom jeziku na zahtev građana. Sprovođenje ovog zakona znači prihvatanje turskog jezika kao zvaničnog jezika u opštinama Prizren i Mamuša. Pored toga, u opštinama Priština, Đilan, Mitrovica i Vučitrn, turski je prihvaćen kao jezik u zvaničnoj upotrebi, kao tradicionalni jezik. Kada pomislimo da ova praksa, koja je prihvaćena odlukom gradskog veća, može biti ukinuta odlukom istog, možemo videti da turski jezik nije u sigurnom statusu. Na primer; opštine Đilan i Mitrovica su dodale turske natpise pored albanskih i srpskih, ali isto se nije dogodilo u opštinama Priština i Vučitrn. Ovo je praksa koja je još korak unazad u odnosu na prethodno stanje.

Pravilo koje je donelo ovaj zakon takođe je prihvaćeno i u Ustavu iz 2008. godine. Stoga je danas ustavna odredba da su albanski i srpski zvanični jezici na nivou zemlje, a turski, bosanski i romski će biti zvanični na lokalnom nivou. Više nije dovoljno promeniti zakon da bi se promenila ova situacija. Potrebna je ustavna izmena. To je takođe prilično teško.

Zakon takođe negativno utiče na učešće turske zajednice u mehanizmima donošenja odluka. Učešće u mehanizmima donošenja odluka ne bi trebalo shvatiti samo kao zastupljenost u parlamentu i vladi. Na primer, pravosudni ispit koji se mora položiti kako bi se služilo u sudstvu, održava se na albanskom i srpskom jeziku, koji su zvanični jezici na centralnom nivou. Kao rezultat toga, ova praksa značajno otežava zastupljenost turske zajednice u pravosuđu. Isto važi i za ispite koji se održavaju tokom procesa prijema u državnu službu, kao i za ispite za prijem u policiju i vojsku.

Zakon o Upotrebi Jezika je jedan od zakona od vitalnog interesa. Njegova zamena zahteva i većinsku podršku u parlamentu i većinsko glasanje predstavnika zajednica. Ali ako postoji saglasnost, nije nemoguće napraviti pozitivne promene. Pozitivne izmene zakona bi svakako trebalo da obuhvate zahteve i drugih manjinskih zajednica. Na kraju, treba preduzeti korake da se ispiti na centralnom nivou, poput ispita za državnu službu i pravosudni ispit, održe na jezicima zajednica kako bi se postiglo efikasnije učešće u mehanizmima donošenja odluka.

Na kraju, možemo reći da trenutni Ustav Kosova donosi povoljne regulative u pogledu prava zajednica. Međutim, kada je reč o pravu na jezik, trenutni Ustav zaostaje za ustavnim aranžmanima nedavne prošlosti. Drugim rečima, dok se ljudska prava konstantno razvijaju, postoji nazadovanje u vezi sa zvaničnom upotrebom turskog jezika na Kosovu.

---

İbrahim Ömer je rođen u Prištini. Diplomirao je na Pravnom fakultetu Univerziteta u Ankari. Trenutno nastavlja svoje doktorske studije na Fakultetu za javno pravo Univerziteta Uludağ. Izabran je za člana Savetodavnog veća za zajednice 2022. godine. Njegova glavna interesovanja obuhvataju ustavno pravo, ljudska prava i prava zajednica.

 

 

 

 

Najnovije vesti